افاعیل عروضی

عنوان : افاعیل عروضی
نویسنده : مهدی زیرکی

<><>

افاعیل عروضی     افاعیل عروضی در عروض به عنوان قالب‌هایی به کار می‌روند که وزن شعر با آن‌ها سنجیده می‌شود، این افاعیل یا پایه‌ها با سه حرف اصلی (ف ع ل) ساخته می‌شوند. هم‌چنان که در علم حرف گفته می‌شود عالم بر وزن فاعل و یعلم بر وزن یفعل و در عروض نیز گفته می‌شود؛ «بشنو از نی» بر وزن فاعلاتن می­باشد.   در وزن عروضی بر خلاف وزن صرفی، خصوصیت تلفظی حروف، با حرکات و سکون مورد لحاظ قرار نمی‌گیرد بلکه فقط تعداد آن‌ها معتبر است. لذا لزومی ندارد که در برابر فتحه، فتحه قرار گیرد و در برابر ضمه، ضمه، بلکه می‌توان در برابر ضمه، کسره آورد.   افاعیل یا پایه‌ها عبارتند از مجموع چند هجا که به‌وسیله یک تکِه یا ضرب قوی به هم متصل شده‌اند. کوچک‌ترین این پایه‌ها «فَع» دو حرفی یا یک هجایی و بزرگترین آن‌ها مثل «مستفعلاتن» نه حرفی و پنج هجایی است. از تکرار پایه‌هاست که وزن حاصل می‌شود بدین طریق پایه کوچک‌ترین واحد وزن است. (بقیه در ادامه..)

شعـــر (نظم)

عنوان : شعر
نویسنده : مهدی زیرکی

<><>

شعر     شعر در لغت به معنای «علم، دانش، فقه، فهم، درک، ادراک، وقوف و دانایی» است. در اصطلاح ادبی یکی از اقسام دو گانه کلام (نظم و نثر) است که برای آن تعاریف متعدد و نزدیک به هم ارائه شده است.   خواجه نصیرالدین در معیار الاشعار گوید:   «شعر کلامی مخیل [= دارای عنصر خیال] و مؤلف [= تالیف شده] از اقوال موزون متساوی و مقفّی [= دارای قافیه] است که وزن از موجبات اقتضای تخیل و از فصول ذاتی آن است»     بوعلی سینا نیز شعر را سخنی خیال‌انگیز دانسته است. برخی دیگر شعر را گره خوردگی عاطفه و خیال دانسته‌اند که در زبانی آهنگین شکل گرفته است.   علمای منطق و حکمای اسلامی از شعر «سخن موزون و مخیل و با قصد و معنی» اراده کرده‌اند و گفته‌اند: (بقیه در ادامه مطلب)

قصیده

عنوان : قصیده
نویسنده : مهدی زیرکی

<><>

قصیده     قصیده شعری است که مصرع اول و تمام مصرع‌های روج آن دارای قافیه واحد باشد؛ یعنی اولین بیت آن مصرع باشد. بیت اول را مطلع و بیت آخر آن را مقطع می‌نامند. قصیده پیش از ظهور اسلام به‌نام چکامه معروف بود.   تعداد ادبیات قصیده از بیست و گاه تا دویست بیت می‌باشد. حد متوسط تعداد ابیات قصاید معمولاً بین بیست تا هفتاد یا هشتاد بیت است. گرچه قصیده‌هایی در 17 بیت هم سروده شده است اما به ندرت قصیده‌ای در 150 تا 170 بیت دیده شده است.   اگر قافیه قصیده‌ای، دارای ردیف نیز باشد، آن را قصیده مردّف می‌نامند. چنان‌چه بیت مطلع از ظرافت و نیکویی خاصی بهره برد و موجب ایجاد رغبت در شنونده گردد، می‌گویند قصیده دارای حسن مطلع یا حسن ابتداست و نیز اگر بیت مقطع چنین باشد و در ذهن مخاطب خاطره شیرینی از شعر به یادگار نهد، گویند دارای حسن مقطع یا حسن ختام است.   قصیده از اقسام مهم شعر فارسی است که سرایش آن دلالت بر توان شاعر دارد چه سرودن بیش از 20 یا 30 بیت به یک وزن و قافیه و در یک موضوع نشان از طبع توانای شاعر است.   قصیده معمولاً برای مدح، ذم، موعظه، شکایت، مرثیه و تعزیت، و گاه مسائل اخلاقی و اجتماعی و عرفانی را دربر می‌گیرد و در موارد بسیار به توصیف انبیاء و اولیای دین اختصاص یافته است. فرخی سیستانی، منوچهری دامغانی، سنائی، عطار نیشابوری، سعدی، مولوی، ناصر خسرو قبادیانی، پروین اعتصامی و ملک الشعرای بهار از جمله قصیده سرایان نامی شعر فارسی هستند.   ساختار قصیده: