نثـــر

عنوان : نثر
نویسنده : مهدی زیرکی

نثر

 

  نثر در لغت به معنای پراکندگی، پراکندن و افشاندن و نیز افشانده و پراکنده به کار می‌رود. در تعریف اصطلاحی آن گفته‌اند:

 

«نثر سخنی است مسئولیت آور که در آن قصد و اراده نویسنده یا گوینده نقش اساسی دارد و بیشتر متکی به جمله‌های خبری است».

 

«نثر عبارتی است که گوینده را در آن مقصد و مرادی به جز بیانی ساده و ادای قصدی خالی از احساسات و هیجانات درونی نباشد».

 

«نثر سخنی است که از موسیقی، وزن و قافیه برخوردار نیست»

  نثر را به دو نوع مکتوب و غیرمکتوب تقسیم می‌کنند که هر کدام آن‌ها نیز دارای اقسامی است:

 (بقیه در ادامه مطلب)

عنوان : نثر
نویسنده : مهدی زیرکی

 

الف) نثر غیرمکتوب

   1) محاوره‌ای: که در آن گوینده تعبیراتی را که زبان محاوره و گفتگوی عامه در اختیار او قرار داده است به کار می‌برد و معمولاً انتخابی از کلمات در بین نیست.

  2) خطابه: در این نثر شیوه کلام آراسته‌تر بوده و حشو و زوایدی کمتر دارد به صورتی که سخن علاوه بر معنی، تا حدودی نمایان‌گر گونه‌ای از تناسب و انسجام لفظی است.

 

ب) نثر مکتوب

   1) مسجع: سخنی است که در آن جمله‌های قرینه دارای سجع و آهنگ باشد، این قید در نثر به منزله قافیه در شعر است. سجع در لغت به معنی آواز پرندگان است به خصوص آواز فاخته. به دو یا چند جمله‌ای که در آخر آن‌ها کلمات سجع آورده می‌شود، جمله‌های قرینه و آن متن یا نوشته را نثر مسجع می‌نامند.

  2) مرسل: نثری است ساده و به دور از آرایش‌های ادبی مثل وزن و آهنگ، مرسل یعنی آزاد از قید و خالی از سجع. به طور غالب در نثر مرسل تعبیرات و تشبیهات و نیز لغات عربی کمتر به کار می‌رود. از سویی از گسیختگی لفظی و معنوی که در نثر محاوره‌ای هست، به دور می‌باشد. شایع‌ترین نثر رایج در ایران پس از ظهور اسلام این نوع نثر بوده است.

 

  هر یک از این دو نوع مسجع و مرسل را می‌توان دارای دو نوع دانست:

   الف) ساده

   ب) فنی و مصنوع

   در نثر مصنوع و فنی، نویسنده از لغات سنگین و جملاتی پیچیده و دارای تکلف بهره می‌گیرد تا به نوعی توان طبع خود را نیز به مخاطب نشان دهد. امّا نثر ساده از این پیچیدگی و تکلف به دور است. برای نثر مرسل ساده می‌توان کتاب‌های تذکرة‌ الاولیای شیخ عطار و نیز اسرار التوحید الوسعید ابوالخیر مثال آورد.

  کتاب‌هایی چون مرزبان نامه وراوینی، اخلاق ناصری خواجه نصیر و بخش‌هایی از کلیله و دمنه نمونه‌های نثر مرسل فنی هستند.

  نیز برای نثر مسجع فنی از کتاب‌های مقامات حمیدی حمیدالدین بلخی و راحة الصدور راوندی می‌توان یاد کرد. کتاب‌های مناجات نامه خواجه عبدالله انصاری و گلستان سعدی نیز به سبک نثر مسجع ساده نگاشته شده‌اند.

 

 

 

 

منابع:

1- ملک الشعرای بهار، سبک‌شناسی، تهران، چاپ خودکار، 1321 ج2.

2- ماحوزی، مهدی؛ برگزیده نظم و نثر فارسی، تهران، اساطیر،‌ چ5، 1372.